Ben Smit (1922 – 2020)

Door Christel Monsanto

Dit artikel verscheen eerder in druk in de Archiefvriend van september-december 2021 

Inleiding
Met Ben Smit open ik een reeks artikelen over architecten die in de 20e eeuw op Curaçao werkzaam waren. De meeste van zijn bouwwerken ontstonden tussen 1947 en begin 60er jaren en er is gelukkig veel materiaal over hem te vinden. Dat is vaak niet het geval voor zijn collega-architecten die al eerder of in dezelfde periode als hij op Curaçao ontwierpen en bouwden. Ik denk dan aan Alberto Badaracco, Cornelis Bakker, Henk Nolte, van Stuivenberg, Frits Zingel, A. de Vries enz. (1) waarover ik later in de Archiefvriend zal schrijven. Vaak is de huidige situatie van nog bestaande gebouwen radicaal veranderd, maar door op zoek te gaan naar afbeeldingen uit de tijd wordt veel duidelijk en zal ook blijken dat sommige gebouwen uit het midden van de 20e eeuw zeker de moeite waard zijn om zo weinig mogelijk eraan te veranderen en ze in de originele staat steeds goed te blijven onderhouden en op tijd te herstellen.
We zijn in de gelukkige omstandigheid dat een deel van de nalatenschap van Ben Smit overgebracht is naar het Nationaal Archief, zodat onderzoekers daar terecht kunnen. Aardig wat opnames van de gebouwen door de fotograaf Fred Fischer waren al beschikbaar en nu zijn er ook bouwtekeningen van Ben Smit online te raadplegen op de beeldbank. (2) Meer informatie is te vinden in de vroegere kranten en met name de Amigoe die online toegankelijk is. (3) Bovendien verwijs ik naar de geraadpleegde literatuur. (4)

Vestiging op Curaçao
Ben Smit werd geboren in Amsterdam. Zijn joodse ouders besloten al in de dertiger jaren om te verhuizen naar Antwerpen. Vrezend voor de maatregelen tegen joodse inwoners verliet het gezin België en vestigde zich verder zuidelijk in het vrije deel van Frankrijk. Uiteindelijk kozen ze voor de vrijheid aan de andere kant van de oceaan. Zodoende landden zij in eerste instantie op het eiland Jamaica. Het toeval wilde het dat ir. G. Schoorl daar op vakantie verbleef en de familie van Ben Smit overhaalde om zich op Curaçao te vestigen. Deze ingenieur was in 1936 uit Nijmegen, waar hij aan de Waalbrug had gewerkt, naar Curaçao gehaald in verband met de ingrijpende vernieuwing van de koningin Emmabrug. Schoorl kon zowel voor Ben als zijn vader werk regelen op Curaçao. Smit had in Antwerpen en Lyon bouwkunde gestudeerd. Hij realiseerde in de loop van zijn lange leven (1922-2020) heel veel gebouwen op Curaçao. Dat hij met een dochter uit één van de Sefardische Joodse families trouwde, heeft zijn scheppingsdrang en opdrachtenportefeuille geen windeieren gelegd. Op Curaçao werden hun twee dochters geboren: kunsthistorica Jennifer en haar jongere zus actrice en theatermaakster Paulette Smit. In 1969 verhuisde het gezin weer naar Amsterdam, waar Ben Smit in 2020, twee jaren na zijn echtgenote Zita overleden is.

Woonhuis dokter Benesh aan de Penstraat, 1951. Foto auteur

De belangrijkste gebouwen van Ben Smit in Curaçao.
Een van de prominentste gebouwen in Willemstad is zeker het Hotel Curaçao Intercontinental, later van der Valk Plaza. Het gedurfde plan behelsde al vanaf 1954 een complex grenzend aan de oude fortmuur met haar pregnante bogen en opgetrokken op de locatie van het oude waterfort. Daarvoor sloopte men eerst de daar staande kazerne en de gebruikers verhuisden naar elders. Op 20 mei l955 vond de eerste steenlegging door Prins Bernard plaats, deze plek is nu nog te zien in de leegstaande ruïne. Het gebouw bestond in 1957 uit twee lagen met 124 kamers, met een herhaling van de fortbogen als gevellijn. Het was een gemeenschappelijk ontwerp van Joseph Salerno van de Amerikaanse hotelmaatschappij Intercontinental, die vanaf het begin bij de bouw betrokken was en van Ben Smit. De bouw verliep niet altijd soepel, men moet zich de ontsteltenis voorstellen, toen in het de Castro gebouw (achter het postkantoor) brand uitbrak op 26 januari 1956 en daarbij alle bouwtekeningen voor het hotel in het kantoor van de architect verbrandden. Uiteindelijk was de officiële opening van Curaçao Intercontinental op 12 oktober 1957. Vanaf 1965 werd gewerkt aan de uitbreiding en aanbesteding naar ontwerpen van Ben Smit met een toren van 12 verdiepingen, die gezichtsbepalend voor het silhouet van de binnenstad zou worden. Dit nieuwe gedeelte werd op 23 april 1971 geopend maar was al eerder in gebruik genomen. Iedereen die ooit in de oorspronkelijke lobby, de nachtclub of in de openluchtbar naast het zwembad met uitzicht op de Caribische zee vertoefde, zal zich deze situatie nog zeer goed kunnen herinneren. Terwijl binnen oorspronkelijk veel donker hout de sfeer bepaalde, vertoefde men buiten in een waarlijk tropisch paradijs. Ook de geniale oplossing om van beneden door bolle ramen de zwemmers in de pool te kunnen bespieden was een fantastisch detail dat vermeld moet worden. De bevolking van Curaçao kan alleen maar hopen dat de recente koop van de ruïne door het Algemeen Pensioenfonds Curaçao een goede beslissing was om ofwel over te gaan tot gecontroleerde afbraak met behoud van een paar pregnante architectonische finesses of gehele verwijdering van de toren die onherstelbaar aangetast blijkt te zijn door betonrot, maar met behoud van de historische delen van het oude fort.

 Constructie van Hotel El Curacao (Intercontinenltal) op 8 maart 1957, met links architect Ben Smit. Foto Nationaal Archief, Collectie Fisher 33-91.

Een ander vooraanstaand ontwerp van Ben Smit en zijn visie als architect mag hier niet ontbreken: In 1962/1963 verrees aan de Piscaderabaai in samenwerking met de architecten Torro en Ferrer het Hilton Hotel met zijn stervormig zwembad als tegenhanger tot het zeshoekige casino met koepeldak aan de voorkant van het gebouw en zijn beton gegoten balkons, die als een soort raster of honingraat de hele front van het hotel bepaalden en de fascinatie van Smit voor de ontwerpen van de Braziliaan Oscar Niemeyer duidelijk maakten. De balkonrasters zijn bij een latere renovatie jammer genoeg verwijderd, zodat de oorspronkelijke intentie van de architect niet meer herkenbaar is. Opvallend zijn ook de liften van glas, waardoor men op- en neerdalend van een schitterend uitzicht over de hele baai kan genieten. Bij dit ontwerp kon men spreken van een zeer geslaagde combinatie van functionele architectuur in een bestaand landschap. Terwijl bij het stadhotel Intercontinental concessies moesten worden gedaan aan de omgeving en daarvoor tegelijkertijd ook gedeeltelijk briljante oplossingen werden gevonden, pakte Smit de infrastructuur van Piscadera zodanig aan dat hij het hotel met zijn 200 kamers als een gigantisch schild voor de lagune plaatste, maar evenwel met inachtneming en integratie van de oude fortmuren. In een aparte vleugel waren winkels en sportfaciliteiten aanwezig. De bouw sloot aan bij het toenmalige internationale niveau om toeristen te kunnen ontvangen en te kunnen laten genieten van een prettig verblijf aan zee. Dat het hotel vol in de windrichting van de olieraffinaderij lag, werd op de koop toegenomen. Ik kan me herinneren dat de uitstoot uit de schoorstenen van de raffinaderij in de 80er jaren en de daarmee gepaarde overlast van vieze geuren soms niet te harden was.
Om te kunnen begrijpen en misschien zich te kunnen herinneren hoe immens veel bouwactiviteiten hier op Curaçao in de 20 jaar na de tweede wereldoorlog plaats vonden en door bepaalde investeerders in de samenleving gefinancierd werden, bespreek ik hieronder in het kort een groot deel van de opdrachten die Ben Smit in die tijd realiseerde. Daarbij mag men niet vergeten, dat in dezelfde periode meerdere architecten bezig waren en duidelijk eveneens een goede tot zeer goede boterham verdienden. De bouwsector beleefde in de jaren na de oorlog gouden tijden, in het Engels zou men zeggen: “the sky was the limit”.

Lijst van uitgevoerde opdrachten (niet volledig) met enkele aanmerkingen 

1946 woonhuis Rozenweg, weduwe Brandao – Pinedo
1947 één van Smits allereerste ontwerpen was voor het oorspronkelijke clubgebouw van de CSC op Scharloo waarvan de opening plaats vond op 2 juli 1950. In 1947 had hij daarmee al een prijs gewonnen voor “beste sportgebouw” tijdens een soort olympiade in Baranquilla, Colombia. Toen de club naar Damacor verhuisde is dit gebouw afgebroken.
1948 eigen woonhuis Angloweg 9
1949 Mesker showroom Salinja
1950 Nassaustraat, Aruba, nieuw gebouw Spritzer & Fuhrmann
1951 woonhuis dr. Benesch, Penstraat (foto boven)
1951/2 Heerenstraat 28, The Marine Store
1952 kapelletje bij Daniel voor de familie Engels
1954 nieuwe vleugel St. Elisabeth ziekenhuis
1954 Chobolobo shoppingcenter (Tauber), momenteel is een deel al afgebroken, rest gaat waarschijnlijk binnenkort verdwijnen
1954 bankgebouw HBU Breedestraat, Punda; ondergronds gehele oppervlak voor kluizen
1954 Hotel Curaçao Intercontinental, later Plaza Hotel. 124 kamers (foto boven)
1955 showroom Philips, Salinja
1955 vroegere Hotel Waas verbouwt als Pius Juvenaat, later deel UTS
1956 Icasa chocoladefabriek van M.H. en Vick Pinedo, Rijkseenheidboulevard, nu Coca Cola
1956 Residentie Venezolaanse Consul, President Romulo Bethencourt Blvd.
1956 Centro Social Venezuela, Marie Pampoen, later vakbondsgebouw, nu van een religieuze gemeenschap
1957 Kloster Alverna, waarvan ik altijd dacht dat het een dichtgemetselde deur was, is zo gepland in de bouwtekeningen als een naar buiten uitstekende biechtstoel
1957 opening showroom Moreno Brandao Salinja (nu autocity) – rotonde Salinja, gebroeders Moreno, lichte stalen constructie omdat de ondergrond drassig was, interessante dakvorm, 600 vierkante meter glas, op een draaitafel werd steeds een auto uitgestald, agent van General Motors.
1960 Landslaboratorium, van Heelsumstraat
1961 Antilliaanse Verffabriek, opening 18 maart 1961 door Emiel Dankmeyer en de vrouw van gezaghebber Gorsira. Ontwerp van het baken, foto hiernaast -->)
1962 muur begraafplaats Berg Altena
1962 Kamer van Koophandel
1963 benzinestation Parera
1964 nieuw clubgebouw Damacor, Chuchubiweg met 6 tennisbanen en 2 bowlingbanen, de bowlingbanen zijn in 2003 gesloten.
1965 Ruiterkade hoek Fuikstraat, Banco Latino waarschijnlijk 1965
1969 vakantie- en recreatiecentrum Lagoen, openbare aanbesteding door DOW

Noten:
(1) Vindplaatsen van oude afbeeldingen in privébezit van de hier besproken gebouwen zou ik zeer op prijs stellen
(2) https://www.nationaalarchief.cw/collectie
(3) https://www.delpher.nl/nl/kranten
(4) Ben Smit, Projects Curaçao 1946 -1969, 2002; Ronald Gill, Een eeuw architectuur, 2000;
-----