Pieter Antonie van Stuivenberg, architect

door Christel Monsanto

Dit artikel verscheen eerder in druk in de Archiefvriend van september 2022

In de reeks over de architecten uit de 20e eeuw ga ik het hier hebben over het werk van Pieter Anthonie van Stuivenberg (1). De kinderen van zijn vrienden noemden hem “oom Piet”. Hij werd geboren op 14 april 1905 in Geldermalsen en was bij zijn overlijden op 11 april 1985 in Voorburg net geen tachtig jaar oud. Bij zijn eerste huwelijk in Tiel in 1928 werd op de huwelijksakte (2) als beroep "bouwkundig opzichter" aangegeven. Hij was toen 22 jaar oud en een zoon van de timmerman Arie van Stuivenberg. Zijn bruid A.J. de Haan kwam uit Nijmegen en was even oud. Kort na het huwelijk moet het echtpaar naar Curaçao vertrokken zijn. Het huwelijk bleef kinderloos. Zijn eerste vrouw overleed in 1964 in Velp, waar ze toen woonden. Daarna vertrok hij op een gegeven moment weer naar Curaçao en hertrouwde in 1970 met de veel jongere, aantrekkelijke, Russische Walentina, die in de kennissenkring als “Helushka” bekend stond (3).Zie foto hiernaast (uit particulier bezit). 

Van Stuivenberg ontwierp gebouwen in een zeer persoonlijke en late Art Deco stijl, die bij het publiek nog steeds zeer geliefd is. Helaas hebben maar weinig van zijn gebouwen de tand des tijds doorstaan. 

Bij de dienst Landswatervoorziening
Zijn bezigheden op Curaçao zijn goed te volgen aan de hand van een publicatie over de Dienst Landswatervoorziening, waar hij werkte (4). Hij was uitgezonden en werd begin maart 1928 in dienst genomen als technisch ambtenaar, werd later chef van de technische dienst en in 1948 opvolger van de eerste directeur Richard Johannes (Hensy) Beaujon, na diens pensionering. Van Stuivenberg maakte dus van begin af aan - vanaf de oprichting in 1928 - deel uit van deze dienst waaronder alle zes eilanden ressorteerden. De kantoren waren eerst gevestigd in Fort Amsterdam, maar in 1943 verhuisde men naar de Van den Brandhofstraat 9 (nu op de monumentenlijst) en later naar de nieuwbouw in Mundo Nobo. In de periode dat hij werkzaam was voor de Dienst Landswatervoorziening ging men alle gebouwen voor de watervoorziening in eigen regie uitvoeren en hij had daarin blijkbaar de vrije hand. Bovendien mocht hij in zijn vrije tijd ook opdrachten van particulieren aannemen, zoals dat toen ook gold voor de bouwkundigen die werkten bij de Dienst Openbare Werken.

Tot zijn bekendste bouwwerken mogen we zeker het Cinelandia theater in Punda rekenen. Helaas is het nu slechts een ruïne. Liefhebbers kunnen vanaf het dak van de ernaast gelegen parkeergarage met eigen ogen de binnenkant zien die in een deplorabele staat verkeert. Er is de laatste jaren veel discussie geweest over het gebouw. Moest de eigenaar worden aangepakt wegens instortingsgevaar? Deze discussie is des te relevanter omdat de eveneens door van Stuivenberg ontworpen en ook in de late Art Deco stijl opgetrokken Westend bioscoop al aan het begin van deze eeuw ten offer viel aan de sloopkogel (5). Westend was in opdracht van de broers en zakenlieden Willem (Jombi) en Jan Mensing gebouwd die destijds ook de agent van Heineken bier waren en daarom in het gebouw mogelijkheden lieten creëren om een koel flesje bier te consumeren, ook zonder een film te zien.

Meerdere gebouwen - ontworpen in dezelfde late Art Deco stijl - zijn in de loop der jaren al met de grond gelijk gemaakt en naar mijn gevoel zouden we nu alles in het werk moeten stellen om de paar gebouwen in de late Art Deco stijl op het eiland te restaureren als tastbare getuigen (tangible heritage) uit de 30er en 40er jaren van de vorige eeuw. Dan gaat het niet alleen om de ontwerpen van Van Stuivenberg zoals Cinelandia, de waterreservoirs op Ararat of de woonhuizen die hij op Kintjan ontworpen heeft, maar ook om gebouwen die ontworpen zijn door andere architecten, zoals het nu leegstaande nieuwe Sint Thomas College of de voormalige winkel van CTC (nu een medisch laboratorium) aan de Roodeweg, beiden van de hand van ir. C.M. Bakker.

 foto: kantoor Pensioenfonds, Nieuwestraat, Pietermaai (afgebroken).

Aruba heeft op dit gebied al getoond hoe het wel kan, want daar is de watertoren in San Nicolaas in 2013 prachtig gerestaureerd en later opengesteld voor het publiek, terwijl de watertoren in Oranjestad al gerestaureerd werd in 2011. Beide gebouwen werden ontworpen door Van Stuivenberg en hebben nu andere functies. Het Monumentenfonds Aruba liet mij weten, dat de toekomst van het oudste gebouw uit die periode, de watertanks Kibaima, nog niet helemaal zeker is. Men is op dit moment bezig met een haalbaarheidsstudie in samenwerking met de Stichting Boei in Nederland, die zich op de eigen webpagina voorstelt “als aanjager bij het herbestemmen en restaureren van cultureel erfgoed”. Onlangs heeft men op het terrein van Klein Kwartier op Curaçao helaas korte metten gemaakt met een ander ontwerp van Van Stuivenberg en het onherkenbaar verbouwd. Ook de waterreservoirs op Kintjan, oorspronkelijk van beton en lijkend op de nog bestaande waterreservoirs op Ararat, werden bruut vervangen door nieuwe metalen exemplaren en het lijkt erop - terwijl ik al zeker twintig jaar van beneden werkzaamheden aan de bijgebouwen waarneem - dat het niet de bedoeling is dat die ooit afkomen. Hoe heerlijk zou het zijn, als op die plek, met een uitzicht “to die for", een restaurant of openbare plek zou komen.

Watertanks op Berg Ararat (foto auteur)

Kenmerken van de typische late Art Deco stijl
* Gebruik van glasbouwstenen die niet alleen licht doorlaten, maar ook in een strakke lijn de hoogte van een gebouw kunnen beklemtonen.
* Organische “streamline” decoraties zonder functies zoals we die van de Amerikaanse auto’s uit die tijd kennen en ook van radio’s of koelkasten in de geest van het New Yorkse Chrysler Building werden vaker toegepast.
* Bij de woonhuizen vallen smalle, vaak naast elkaar geplaatste, vensters op en hoge, spitse puntdaken met schuin aflopende dakkapellen die de daklijn volgen en daardoor geen additionele stahoogte bieden, maar wel daglicht binnenlaten.

foto hiernaast: gebouw op het LVV terrein te Klein Kwartier (foto auteur).

Werkzaamheden (niet volledig)
1929 water destillatie Penstraat, naast Avila, afgebroken, één van de woonhuizen staat er nog
1932 water destillatie Rif, van Slobbestraat, bestaat niet meer
1932 watertank Kibaima, Balashi Aruba
1934 waterzuiveringsstation Groot Kwartier, bestaat niet meer
1939 watertoren Oranjestad, Aruba, gerestaureerd
1939 watertoren San Nicolaas, Aruba, gerestaureerd
1939 KNSM gebouw, Punda
1941 Cinelandia theater, Punda
1941 West-End bioscoop, gesloopt
1941 aanbesteding water reservoir Scharloo/Ararat, onveranderd
1941 kantoor en ambtswoning van het Curaçaos Pensioenfonds aan het voormalige Cornelis Berchplein, nu Plasa Smeets, gesloopt in 1972 (6)
1950 aanbesteding van 2 waterreservoirs op Kintjan met een afsluiterhuisje. Van Stuivenberg had daar volgens Gill (7) grond gekocht en zelf een paar woonhuizen ontworpen. Hij woonde zelf ook daar.
1952 hoofdgebouw Mundo Nobo en 2 villa’s op het terrein
1953 Ridder in de Orde van Oranje Nassau bij zijn 25-jarig dienstjubileum
1953 autoshowroom Paleis Royal Salinja (laatst Wimco), staat nu leeg
1955 met pensioen en verhuizing naar Nederland. Later nog eens als consulent terug op Curaçao.

Noten:
1. Ook wel eens “van Stuyvenberg”, maar bij de Burgerlijke Stand altijd “van Stuivenberg”
2. website WieWasWie https://www.wiewaswie.nl/en/search/?advancedsearch=1
3. Foto uit particuliere collectie, met dank
4. Landswatervoorzieningsdienst Nederlandse Antillen 1928 – 1953, ook online
5. Trouw, Hans Marijnissen, 1 mei 1986.
6. Met dank aan Helma Maduro-Molhuijsen
7. Ronald Gill, Een eeuw architectuur, 2000