Architect Frits Frederik Zingel (1920 – 1996)

door Christel Monsanto

Dit artikel verscheen eerder in druk in de Archiefvriend van september 2023

Zingel met maquette van Sertro Pro Arte (foto collectie familie Zingel)

Inleiding
Iedereen op Curaçao kent Sentro Pro Arte of de kerk in Brievengat, twee karakteristieke gebouwen ontworpen door de architect Zingel die vanaf 1946 actief was op het eiland. Frits F. Zingel was in Utrecht geboren op 30 oktober 1920 en is overleden in Curaçao op 11 mei 1996 (1). Hij bezocht de HTS in Nederland en trouwde daar met Ina Hibma, die in 2013 op Curaçao overleed. Zingel arriveerde in 1946 op Curaçao waar hij werd aangenomen als tijdelijk technisch assistent bij de Dienst Openbare Werken. Het echtpaar kreeg vier kinderen en het hele gezin stond later bekend om hun golftalent. Speciaal echtgenote Ina, die de eretitel “Mother of Golf” droeg, stond tot op hoge leeftijd op de golfcourse en participeerde in toernooien. Daarom is het ook niet verwonderlijk dat zoon Robert het golf spelen tot zijn beroep had gemaakt. Hij werkte als pro bij de Curaçaose Golfclub Asiento toen hij op vrij jonge leeftijd in 1994 plotseling overleed.
Net als in de artikelen over de eerder hier besproken architecten (2), zal ik een paar van de bijzonder prominente bouwwerken van Frits Zingel bespreken. Ik beperk me daarbij tot zijn activiteiten van vóór 1975. In 1958 richtte hij zijn eigen kantoor op, dat zich eerst in de Fuikstraat bevond en later in de Ooststraat, die nu bekend is als Kaya Zusternan di Schijndel. Zoals andere architecten heeft ook Zingel zijn eigen woonhuis ontworpen: heerlijk hoog gelegen met rondom vrij uitzicht en vol in de koelende wind. Voor deze artikelen heb ik literatuuronderzoek gedaan: ik heb o.a. het boek Een eeuw architectuur van Ronald Gill (2000) geraadpleegd en de uitgave Architectenbureau Zingel Broos van Werkhoven: Projecten '63-'70, verschenen in 1985 en online in de Amigoe (3).

Sentro Pro Arte
Op Facebook staat een prachtige foto van de maquette met een duidelijk trotse Frits Zingel achter zijn ontwerp. Maar ook het droevige einde is te zien op Facebook: de totale destructie is bijzonder duidelijk op fly-over opnames van een drone die de trieste werkelijkheid voor iedereen zichtbaar maakt. Ik ben nog steeds op zoek naar de zandstenen zuil (kunstwerk) die voor de ingang van het gebouw stond. Misschien is deze door een kenner in veiligheid gebracht maar het is ook mogelijk dat hij is omgevallen en daarom niet meer als kunstwerk herkenbaar was en misschien zoals de bronzen Stuyvesant die bij het college stond voorgoed verdwenen is.
In 1964 stond een foto van een eerder ontwerp in de krant (4), waarop het toekomstige theatergebouw midden in een gedeeltelijk gedempt Waaigat was geprojecteerd. Als de verantwoordelijken in 1964 voor deze plek in de binnenstad gekozen, dan hadden we misschien nu nog van geweldige uitvoeringen daar kunnen genieten. De bouwplaats in Pos Cabaai bleek een watervanggebied, wat uiteindelijk in combinatie met geldgebrek en mismanagement tot een droevig einde leidde (5). Jarenlang heeft men met deppen en drooghouden de ondergang kunnen tegenhouden. Op een gegeven moment was het onverantwoord om iedere keer weer geld erin te steken om te kunnen doorgaan.

De fantastische optredens in Centro Pro Arte uit de glorietijd leven voort in de herinneringen van veel Curaçaoënaars. De jeugd had daar hun eerste ervaringen op een werkelijke bühne tijdens uitvoeringen van hun scholen, balletles of muziekles. De concerten van lokale musici of bekende buitenlandse orkesten en solisten waren legio en goed bezocht. In de voor mijn gevoel iets te donkere foyer werden zelfs tentoonstellingen georganiseerd. Ook het iets te lang in de rij staan voor een drankje tijdens de pauze hoorde bij het gebeuren, waardoor men ook weer meer tijd had om “te zien en gezien te worden”. Daarvoor struinden de dames de boetieks af naar de laatste mode en zaten ze onder de droogkap bij de kapsters voor een perfect voorkomen. Kortom, een geliefde plek, zolang de schouwburg nog open was. Het beeld van de ruïne was voor velen al moeilijk te verdragen, maar toen er in deze eeuw ook nog een brand uitbrak en alles wat niet door het water al aangetast was, door vlammen vernield werd, brak menigeen het hart. Wel weet ik dat een totaal ondergelopen vleugel uit de ruïne kon worden gered en dat het instrument na minutieuze, liefdevolle en kostbare restauratie als nieuw herboren is. Sinds de sluiting zijn de stemmen voor nieuwbouw of een renovatie van het oude Sentro Pro Arte nog niet verstomt. Recentelijk maakt de bekende operazangeres Tania Kross zich op de Nederlandse tv sterk voor de bouw van een nieuwe schouwburg op Curaçao.

Kerk van Brievengat (foto auteur)

La Birgen de Lourdes, kerk in Brievengat
Het oorspronkelijke ontwerp voor de La Birgen de Lourdes kerk in Brievengat was het resultaat van een prijsvraag, die de toenmalige studenten bouwkunde Delft, Carel Weeber en Kraayvanger in 1961 hadden gewonnen. Hun geesteskind werd afgewezen als te Europees en te duur. Zingel kreeg hierop samen met zijn medewerker G.Th. Roos de kans het ontwerp voor het tegenwoordige kerkgebouw in de wijk Brievengat te leveren. De in 1965 ingewijde kerk van Zingel is ruim, fris, ongewoon in zijn plattegrond en beschikt over een fantastische akoestiek. De immense ruimte die plaats biedt aan duizend gelovigen, beslaat 800 vierkante meter.
Zelfs tot in Nederland werd melding gemaakt van de “goudvisvijver” die zich naast het eigenlijke kerkgebouw in een met natuurstenen bekleedde ronde uitbouw bevindt en de plaats inneemt van de overal elders gebruikelijke doopvont. Vanuit welke inspiratie dit unieke idee geboren werd, kon ik niet achterhalen. Op het initiatief van de priester van de kerk werden er op een later tijdstip twee altaren en ander meubilair toegevoegd die door de Curaçaose kunstenaar Robert van Haren waren ontworpen.

Lijst van werkzaamheden (van vóór 1975, niet volledig)
6.3.1951 eerstesteenlegging clubhuis voor de Surinaamse vereniging JPF, in de tijd was Cai Winkel beschermheer van de club. Foto hieronder.
1951 CPIM woonhuizen tussen Corrieweg en Jongbloedweg (vogelnamen).
1.9.1956 ingebruikname nieuwe paviljoen Asiento op Rust en Burgh, in samenwerking met van Nes.
1959 CCA op Aruba.
October 1964 opening Colon, naast uitbreiding bestaande supermarkt, de nieuwbouw van 44 winkeleenheden (eigenaar toen W.H. Jolley Handelmaatschappij, waarachter het warenhuis Kersten, Paramaribo en de Evangelische Broeder Gemeente schuilgingen).
1964 eerste planning Centro Pro Arte, vanaf 1967 bouw, in samenwerking met G.Th. Roos
1.12.1965 inwijding La Birgen de Lourdes kerk van Brievengat, in samenwerking met G.Th. Roos; Lendering was de aannemer.
1966 Drive-in theater Groot Davelaar (6), in samenwerking met G.Th. Roos
1968 Casa Manita, meisjestehuis, Grenadiersweg.
1968 loge Rio Canario, in samenwerking met Groosman.
1968 aanbesteding jeugdcentrum Oleander door VPG, in samenwerking met G.Th. Roos.
1968 verbouwing huize St. Antonius tot bestuurskantoor, Concordiastraat.
17.7.1970 opening Hagemeyer, Salina.
In de 70er jaren wordt architect Norbert Broos medewerker
1971 school Koraal Specht, in samenwerking met G.Th. Roos en Van Werkhoven.
1972 buurtcentrum Santa Maria, in samenwerking met Van Werkhoven, aannemer Lendering.
1972 Promenade, ontworpen door Van Werkhoven.
Vanaf 24 juni 1974 Architecten en Ingenieursbureau Zingel, Broos en van Werkhoven N.V.
1974 Ennia, in samenwerking met H. Salomons.

Noten:
1. Met dank aan zijn dochter
2. Artikelen over de architecten Smit, Badaracco, Fresco/Roovers, Van Stuivenberg, Bakker en Nolte staan elders op deze website.
3. https://www.delpher.nl/nl/kranten
4. Amigoe 16 mei 1964
5. Centro Pro Arte door Helma Maduro-Molhuijsen in De Archiefvriend, Jg 4, nr. 4 (2006)
6. Deze en andere informatie telefonisch door de heer van Werkhoven in september 2022.

Club JPF - Weg naar Welgelegen (foto auteur)