Architecten Fresco en Roovers
door Christel Monsanto
Dit artikel verscheen eerder in druk in de Archiefvriend van juni 2022
foto Gerard Roovers, uit familieachief Roovers
Met de twee naoorlogse architecten, Jacob (Jacques, Jaap) Fresco en G.A.M. (Gerard) Roovers, die vaak in één adem genoemd werden, wordt de reeks over de vroegere architecten voortgezet. Fresco en Roovers hadden enige jaren samen een architectenbureau op Curaçao. Na de rellen van 30 mei 1969 verlieten beiden Curaçao en vestigden zij zich weer in hun geboorteland Nederland. Daarna lijkt Fresco als van de aardbodem verdwenen, terwijl van Roovers nog het een of ander in de Nederlandse kranten en op Google te vinden is.
Het bekendste werk van Jaap Fresco is het Autonomie monument (1955) aan de rand van Salinja. Ieder kind kent de tekst: “steunend op eigen kracht doch met de wil elkander bij de staan”, zoals die op de betonrand van de vroegere rotonde nog steeds te lezen is. De symboliek van de zes vogels die proberen het nest te verlaten maar door stevige betonbanden tegengehouden worden, stellen de zes eilanden van de voormalige Nederlandse Antillen voor. De vogels zijn van aluminium, maar dat is nu niet meer goed te zien want ze zijn in een blauwe tint overgespoten. Dat de winkel van de familie Linder in Otrobanda later opende dan gepland, heeft alles met deze vogels te maken. De winkelpui, ook van aluminium en door dezelfde Nederlandse fabriek vervaardigd, werd met enige vertraging geleverd omdat men voorrang gaf aan de vogels in verband met de onthulling van het monument door koningin Juliana. Toen de maquette aan het bestuurscollege werd gepresenteerd, was alleen van Fresco als ontwerper sprake. Dat het zijn geesteskind was, is ook af te leiden uit het feit dat een afbeelding ervan op zijn grafsteen (1) gegraveerd is. In andere publicaties wordt Roovers wel als medeontwerper genoemd.
Amstel brouwerij 1963; foto Nationaal Archief Curaçao, collectie Fischer 
De inmiddels gesloopte Amstelbrouwerij (1960), op het voormalige Scadta eiland, was een gemeenschappelijk werk van Fresco en Roovers. De officiële opening vond plaats op 23 januari 1960. Na 25 jaar herdacht de Amigoe dit heugelijke feit met een artikel, waarin ook de architecten genoemd werden, en een foto van het eerste vat bier dat in het bijzijn van Prins Bernard toen onder het toeziende oog van medeoprichter J.A.J. Sprock gevuld werd. Een technische directeur die speciaal uit Nederland was gehaald, sprak zijn vertrouwen uit bij het bereiken van het hoogste punt en zei vol overtuiging dat er voldoende gedestilleerd water beschikbaar was om ook op Curaçao commercieel bier te kunnen brouwen. De aannemer was Domenico Tassan.
Levensloop Jacob (Jacques, Jaap) Fresco
Fresco was geboren in een joods gezin in Den Haag op 14 april 1911 en overleed in Dongen op 15 maart 1990. Over zijn opleiding is weinig bekend. Vast staat dat hij eerst de MTS in Rotterdam bezocht en daarna ook in Amsterdam studeerde (2). Dat was in de 30er jaren van de vorige eeuw. Een interessant detail: in begin van de 20e eeuw woonde al een andere joodse man uit Den Haag met de naam Fresco op Curaçao. Dat was de politieagent Eliazer Fresco, een ver familielid van Jaap; maar die twee kunnen elkaar niet ontmoet hebben, omdat Eliazer al in 1941 overleed. Het is me niet gelukt om te achterhalen of Jaap van het bestaan van deze familie af wist en of hij contact met hen onderhield. Toch deelden deze twee verre neven hetzelfde lot. Veel familieleden van Eliazer en ook van Jaap Fresco werden tijdens de oorlog door de Duitsers weggevoerd en vermoord. Ook Jaap Fresco zelf werd door de Duitsers opgepakt en op transport gezet, maar hij wist te ontsnappen om later toch weer opgepakt te worden. Fresco was twee keer getrouwd, eerst met Hendrika de Vries, dit huwelijk eindigde in 1949 in een echtscheiding. In 1959 trouwde hij op Curaçao met de in Wenen geboren Edith Jacobine Kautsky (1925 – 2006). Uit dit huwelijk werd een dochter geboren. Edith Kautsky was een academisch gevormde vrouw die eerst in Zwitserland medicijnen had gestudeerd, en later, toen het echtpaar weer in Nederland leefde, nog diverse andere studies volgde, onder andere politieke wetenschappen en filosofie in Amsterdam en Leiden. Haar dissertatie aan de universiteit van Leiden voor haar doctoraat in de filosofie der politieke wetenschappen schreef zij in 1982: Die Vergangenheit als Muster: Kissingers Analyse der Geschichte und seine Tätigkeit als Staatsmann. Door een gelukkig toeval ontdekte ik een boekje waarin de herinneringen van Jaap Fresco aan zijn tijd in het concentratiekamp Monowitz bij Auschwitz staan. Hij verbleef daar van 1942 tot 1945 en werd na veel onmenselijke ellende te hebben overleeft door de Amerikanen bevrijdt. Zijn weduwe publiceerde het boekje postuum in 2001 in eigen beheer (3).
De architect Fresco
In het kielzog van de bekende Nederlandse architect Jan Wiels was Fresco in 1951 op Aruba aangekomen. Men was er bezig met hotelplannen van een Nederlandse investeerder. Op Aruba heerste een gevoel van ontevredenheid omdat men meende dat de landsregering in Fort Amsterdam de plannen van Aruba voor de ontwikkeling van de toeristische sector tegenwerkte en dat men het zustereiland die voorspoed niet gunde. De latent aanwezige frictie tussen beide eilanden werd duidelijk uit de krantenberichten. Daarna moet Fresco zich zeer snel op Curaçao gevestigd hebben, want in 1951 is hij telefonisch te bereiken op Pietermaai. Daarna woonde en werkte hij in het gebouw “La Orangerie” op Scharloo, dat werd afgebroken voor de aanleg van de oprit van de brug. Het gemeenschappelijke kantoor met Roovers bevond zich later aan de Trompetbloemweg. In het voorjaar van 1969 was men nog op zoek naar personeel voor het kantoor maar de impact van de vernielingen en het gevoel van machteloosheid moeten onoverkoombaar zijn geweest, want beide architecten besloten het eiland heel kort na 30 mei 1969 te verlaten.
Tijdens zijn verblijf publiceerde Fresco verscheidene artikelen over architectuur en stedenbouw. Daarnaast verscheen van hem in 1963 bij de uitgever Nijgh & van Ditmar een dun boekje met de titel: Cultuur, kunst en bouwkunst.
foto: Trans World Radio (TWA) - finished construction
Op 23 september 1965 publiceerde de Amigoe ontwerptekeningen voor een radiostation op Bonaire. De gebouwen werden precies volgens deze tekeningen uitgevoerd en zijn tot nu toe haast onveranderd. Toen ik in 2021 bij Trans World Radio informatie opvroeg over de ontstaansgeschiedenis van het gebouw stuurde de tegenwoordige public relations manager van het christelijke radiostation mij diverse foto’s van de oplevering van de nieuwbouw. Zelf wist hij niet wie de architect van het gebouw was. Ook de Amigoe was later in de war en schreef toen dat Badaracco bij de bouw betrokken was geweest, wat natuurlijk best mogelijk is. Tegenwoordig is de voorkant een blikvanger nadat op die golvende gevel een kleurrijk aquarium geschilderd werd, dat vele bezoekers iedere dag weer op de gevoelige plaat vastleggen. Alhoewel het lijkt of niemand meer schijnt te weten wie het gebouw ontworpen heeft, meen ik op de ontwerptekeningen uit 1965 duidelijk de hand van Fresco te herkennen.
Lijst van bezigheden van Fresco (niet volledig), met enkele aanmerkingen
Vanaf 1952 zitting in een commissie voor volkswoningbouw
1954 verbouwingsplannen Penha gebouw
1954 nieuw pand Spritzer & Fuhrmann, het interieur werd ontworpen door Zwitserse architecten, het carillon was het werk van de klokkengieterij Eijsbouts in Asten, Nederland
1955 autonomiemonument
1955 geeft de functie van secretaris van CCC op i.v.m. drukke werkzaamheden
1955 nieuwbouw zakenpand Linder, Breedestraat, Otrobanda
1955 plan volkswoningen Brievengat
1956 gastcolleges Technische Universiteit Haifa, Israel
1956 volkswoningen Brievengat, bouwrijp maken van 92 hectare ter beschikking gesteld door de CPIM, eerste fase 504 woningen
1959 vernieuwing schoenenzaak Bata, Madurostraat, samen met Roovers
1959 Lourdesschool, Zuid Bonam
1960 Amstelbrouwerij, samen met Roovers
1964 plan hotel voor familie Arends, Aruba
1964 boek “Cultuur, kunst en bouwkunst”
1965/66 Trans World Radio, Bonaire.
Levensloop G.A.M. (Gerard) Roovers
Gerard Roovers, foto familieachief Roovers
Hij was geboren op 3 december 1929 in Amsterdam en is overleden op 11 maart 1997 in Veldhoven, met als laatste woonplaats Waalre. Na een opleiding HTS-bouwkunde komt hij rond 1950 naar Curaçao om voor de architect Ben Smit te werken. Hij trouwde in 1951 op Curaçao en het echtpaar krijgt vier kinderen. Een dochter vertelde me dat hij liever kunst had willen studeren maar dat het niet mocht van zijn vader. Zijn vertrek uit Nederland had ermee te maken dat hij niet in dienst wilde. Hierdoor komen we al een stapje nader bij deze zeer kunstzinnige persoonlijkheid en kunnen we zijn latere levensloop en werkzaamheden beter begrijpen. In de oude kranten (4) leest men namelijk dat hij naast zijn bouwkundige bezigheden ook vaak betrokken was bij andere kunstzinnige activiteiten. Roovers ontwierp onder andere de catalogus voor een tentoonstelling van de Nederlandse kunstenaar Kees van Willingen in het Curaçaosch Museum in januari 1955, schreef vaker recensies over kunst, werkte mee aan een boek over het ziekenhuis en ter gelegenheid van een boekenweek in 1955 droeg hij gedichten voor en toonde eigen schilderijen. In die tijd werden maatschappelijke discussies vaak in de krant gevoerd. Zo ook in het jaar 1955 met diverse ingezonden stukken over en weer naar aanleiding van een artikel van Roovers over zijn verbazing dat de van collaboratie met de Duitsers betichte Nederlandse schilder A.B.J. Mulder (1889 – 1987) op het laatste moment uit het Curaçaosch Museum geweerd werd. Een maand later verschijnt een kunstkritiek van de hand van Roovers over een tentoonstelling in het museum en de uitslag van de Alcoa prijsvraag die in het hele Caribische gebied was uitgeschreven. Onder de prijswinnaars waren ook de architect Badaracco en Lucille Engels, terwijl Ben Smit voorzitter van de jury was. In 1958 vertaalde hij “Wachten op Godot”, ontwierp het decor daarvoor en speelde de rol van de slaaf Lucky.
Lijst van gebouwen van Roovers (niet volledig) met enkele aanmerkingen
1959 Bata Madurostraat, in samenwerking met Fresco
1960 Engelse kerk, Grebbelineweg foto hiernaast door Christel Monsanto
1960 baksteen tableau in Eindhoven op een woning
1964 opening kantoor KLM, samen met Fresco, op het toenmalige Helfrichplein, opdrachtgever was de Handelmaatschappij Bonaire van L.D. Gerards want zij waren de agent voor de KLM
1964 op Aruba, Aruba Chemical Industries N.V. (A.C.I.) administratiegebouw, samen met Fresco
1964 Aruba, Elmar kantoor hoek Wilhelminastraat Adriaan Lacle Boulevard
1965 schilderij in Maria Mazzarello Paviljoen in Bonaire
1965 TWR radiostation in Bonaire, samen met Fresco
1966 Aruba, Optica Moderna
1967 Prijsvraag nieuw raadhuis Amsterdam, samen met Fresco
1968 bestek klaar voor inschrijving gebouw van het water en energiebedrijf Bonaire, samen met Fresco
1969 bouw Aqualectra/Ogem Pater Eeuwensweg, samen met Fresco
1979 IBC, Best, Nederland, gebouw bestaat niet meer.
Noten:
(1) Met dank aan Ron Gomes Casseres
(2) Gegevens van Het Nieuwe Instituut, Rotterdam
(3) 100876 Het verhaal van Jaap Fresco
(4) https://www.delpher.nl/nl/kranten
